Hər il qazax xalqı 315 min tondan çox duzlu kələm yeyir. Son illər bu məhsulun qiyməti kəskin artıb. Məsələn, keçən il 2022-ci ildə tərəvəzlər arasında akkula soğanının qiyməti pik həddə çatıb. Buna çox təəccüblənən insanlar mağazadakı qiymətin şəklini çəkərək sosial şəbəkədə paylaşıblar. Sonda bunu ötən ilin yayında kənd təsərrüfatı naziri də etiraf etməyə məcbur oldu.
“Məhsulun lazımi həcmi var, daxili bazarda qıtlıq yoxdur. Buna baxmayaraq, şəkər və tərəvəz məhsullarının qiymətində artım müşahidə olunub. Tərəvəz məhsulları arasında soğanın qiyməti qalxıb. Bununla bağlı qeyd edim ki, daxili bazarda soğan ehtiyatı kifayət qədərdir. Belə ki, aylıq tələbat 25.9 min tondursa, ölkədə soğan ehtiyatı 34.4 min ton təşkil edir”, - deyə Yerbol Karaşukeyev bildirib.
Nazirin sözlərinə görə, iyun ayından başlayaraq hər il yeni erkən yetişən soğan yığılır. Onun həcmi təxminən 90 min tondan artıqdır.
Gülməli görünə bilər, amma hökumətin soğana münasibəti başqadır. Deyəsən, başqa tərəvəzlər bir təpə, soğan bir təpədir. Məsələn, pandemiya illərində onun ixracı kvotalarla məhdudlaşdırılmışdı. Onu xaricə satmaq istəyən fermerlər və tacirlər zhuanın ixracı üçün fitosanitar sertifikat almalı olublar.
“Soğanı ixrac etmək istəyənlər Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin aqrar-sənaye kompleksində dövlət təftiş komitəsinin rayon və rayon ərazi bölmələrindən fitosanitar sertifikatları ala biləcəklər. Fitosanitar sertifikatların verilməsi 5 iş günü, karantin sertifikatlarının verilməsi 3 iş günü müddətində nəzərdə tutulub”, - deyə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən bildirilib.
Keçən il soğan ixracının tamamilə əngəllənməsi məsələsi müzakirə olunmağa başladı. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin rəhbəri açıq şəkildə bildirdi ki, nazirlik bu məsələni dəstəkləmir.
Milli Statistika Bürosunun məlumatına görə, 2022-ci ildə Qazaxıstan aqrarları 1.1 milyon tondan çox Zhu toplayıblar. Hər hektardan məhsuldarlıq 458.8 sentner təşkil edib. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi əmin edib ki, bu həcm “daxili bazarın tələbatını tam ödəyir”. Bu onunla bağlıdır ki, hər il qazaxıstanlılar bu həcmdən 3 dəfə az, orta hesabla 315 min ton ərzaq yeyirlər.
Lakin Yeni ilin əvvəlində, keçən həftə hökumətdəki İdarələrarası Komissiya Qazaxıstandan soğan ixracını dayandırıb. O cümlədən, xarici ticarət siyasəti və təsərrüfat təşkilatlarında iştirak üzrə idarələrarası komissiya 3 ay müddətinə soğan ixracının qadağan edilməsi barədə qərar qəbul edib. Bu, Qazaxıstandan soğanın kütləvi ixracının qarşısını almaq və qiymətlərini sabitləşdirmək üçün edilir”.
“Üçüncü ölkələrdən Qazaxıstan soğanına tələbatın artmasına Asiyada və dünyada ən böyük soğan istehsalçılarından biri olan Pakistanda baş verən təbii fəlakətlər səbəb olub. Bu ölkədə baş verən sel dünya bazarlarında, o cümlədən ölkəmizdə soğanın bahalaşmasına səbəb olub. Qazaxıstanın cənub rayonlarında, eləcə də Özbəkistanda şiddətli şaxtalarda məhsulların dondurulması onun maya dəyərinə əlavə yük yaradır. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə, bunun nəticəsidir ki, soğanın əsas istehsalçıları hazırda Qazaxıstan məhsullarını aktiv şəkildə idxal edirlər.
Agentlik amirliklərin məlumatlarına əsaslanaraq bildirib ki, bu gün ölkədə soğanın təsdiq edilmiş ehtiyatı 152.4 min ton təşkil edir. Məlum olur ki, bu, ötən il yığılan ümumi məhsulun cəmi 14 faizini təşkil edir. Nazirlik əmin edib ki, hətta bu həcm də yeni məhsul yığılana qədər kifayətdir.
Tətbiq edilən ixrac baryeri isə Qazaxıstandan soğan ixracı risklərinin qarşısını almalıdır. Qazax zhualarının şimal qonşusu da baxır.
“Qeyd edək ki, Qazaxıstanda soğanın topdansatış qiyməti kiloqramı 150-170 təngəyə, qonşu Rusiya və Özbəkistanda isə 240 təngəyə çatır. Bundan əlavə, Qaztrade-in məlumatına görə, Özbəkistan və Tacikistan öz ölkələrində soğan ixracına məhdudiyyətlər qoyub. Hökumət yaxın gələcəkdə bazardakı vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün bütün məhdudiyyətləri vaxtında aradan qaldırmaq üçün ölkədə və dünyada vəziyyəti diqqətlə izləyəcək”, - deyə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən bildirilib.
Nazirlik qeyd edib ki, ötənilki bol məhsulun bir hissəsini qonşulara satıb gəlirdən məhrum olan fermerlər üçün “soğan ixracına qoyulan qadağanın mənfi nəticələrinin azaldılması” üçün tədbirlər görüləcək. Amma ondan çoxlu gəlir əldə etmək çətindir: hökumət onlardan sosial və sahibkarlıq korporasiyaları vasitəsilə stabilləşdirmə fondlarına soğan almağa, eləcə də dövriyyə sxemi ilə ticarət şəbəkələri vasitəsilə almağa başladı. Hansı qiymətə alınacağı dəqiqləşdirilməyib. Yəqin ki, təxminən 150 təngə.
Məsələn, 2022-ci ildə nazirlik “soğan plantasiyaları”nın geniş yayıldığı Türküstan və Cambıl vilayətlərinin hakimlikləri ilə birlikdə soğan istehsalçıları ilə digər rayon və şəhərlərin akkumatları arasında müqavilələrin bağlanması üzərində iş aparıb. Daha sonra danışıqlar yolu ilə soğanın hər kiloqramının satış qiyməti 220 quruşdan 110 quruşa endirilib.
Növbəti qadağa biznes tərəfindən dərdlə, ah-nalə ilə qəbul edildi. Onların dediyinə görə, 70 min ton qazax zibilləri çürüyə bilər. “Atameken” Milli Sahibkarlar Palatasının məlumatına görə, Qərbi Qazaxıstan sahibkarları hakimiyyətin təşəbbüsünü qismən dəstəkləyib və qadağaya qarşı olduqlarını bildiriblər”.
“Qadağa ən azı 2023-cü ilin aprel ayının sonuna qədər uzadılacaq. O vaxta qədər ölkə daxilində cəmi 80 min tondan çox soğan istehlak edilir. 70 min ton isə boş yerə çürüyür, heç kimə lazım deyil. Fermerlər onu xaricə ixrac etmək əvəzinə zibil qutusuna atmalı olacaqlar. Çünki nəzərə almağa dəyər ki, bu növ tərəvəzi may ayına qədər saxlamaq çox çətindir: yaz gələndə onlar cücərməyə başlayırlar. Bu problem xüsusilə Cənub bölgəsində kəskinləşir. Aprelin 15-dən mayın 1-dək şimal rayonlarında Yeni ilin təzə məhsulu yığılmağa başlayır. Onda bizim məhsul istehsalçıları köhnə məhsulu necə ötürər?”,- “Yeni Dünya” fermer təsərrüfatının rəhbəri Anatoli Kan narahat edir.
Həmkarlarının fikrini bildirən sahibkar ixraca qadağanın martın 20-nə qədər məhdudlaşdırılmasını təklif edir.Onda bir tərəfdən ölkədə zhua qıtlığı yaranmayacaq, onun qiyməti kəskin artmayacaq. Digər tərəfdən, istehsalçıların martın sonundan aprelin ortalarına kimi, hər kəsin dodağı yeni məhsula dəyənə qədər xaricə keçən ilki taxılı satmağa vaxt tapacaq.
Bundan əlavə, biznes 30-cü il aprelin 40-dək ölkədən soğanın ixracı üçün hər kiloqramı üçün 10-2023 tenge məbləğində ixrac rüsumunun tətbiqini təklif edib. Rüsumdan əldə olunan gəlir sosial və sahibkarlıq korporasiyalarına yönəldilməlidir. Onlar eyni vəsaiti biznesdən sabitləşdirmə fondlarına yeni taxıl almaq üçün istifadə edə biləcəklər.
“Bunun sayəsində Qazaxıstan zhuanın qiymətini aşağı saxlaya biləcək. İstehsalçılar isə ötənilki taxılı hamar saxlayaraq çürümədən almağa nail olurlar. Bundan əlavə, rüsumdan gələn gəlirlər yerli fermerlərin dəstəklənməsinə yönəldiləcək”, - Anatoli Kan bildirib.
Lakin xarici ticarət siyasəti və iqtisadi təşkilatlarda iştirak üzrə idarələrarası komissiya bu təklifə hələ baxmayıb.
Ümumiyyətlə, tacik soğanı qabaqda Qazax ölkəsini su basacaq. QazTrade şirkətinin baş direktoru Nuralı Bukeyxanov deyib ki, onlar Tacikistanla Qazaxıstana 6 min ton erkən taxıl tədarükünə dair müqavilə imzalayıblar.
“Mövsümlərarası fasilədə ölkəyə 6 min ton erkən yetişmiş giləmeyvə zəmanətli tədarükü haqqında müqavilə imzaladıq. Tacikistan tərəfi də bizə Native Dəmir Yolları ilə məhsulların daşınmasına tarif endirimi təklif etdi. Eyni zamanda, Tacikistandan Qazaxıstana əlavə həcmdə kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü üzərində iş aparılır”, - Nuralı Bukeyxanov bildirib.
Tacikistanın kənd təsərrüfatı istehsalçıları məhsullarının keyfiyyətli və vaxtında çatdırılmasını təmin edəcəklərinə söz veriblər.
Ticarət və İnteqrasiya Nazirliyinin “QazTrade” Ticarət Siyasətinin İnkişafı Mərkəzinin məlumatına görə, görüş bu il aprelin ortalarında Tacikistanın Xatlon vilayətində başlayacaq. Tacikistan məhsullarının Qazaxıstan rəflərində aprelin sonu - mayın əvvəlində çıxacağı gözlənilir.
Mənbə: https://inbusiness.kz