#Kənd təsərrüfatı
#alaq otlarına qarşı mübarizə
#örtüklər
#qarpız
#qış çavdarı
#xardal
Quru çöl zonasında tərəvəz bitkilərinin becərilməsinin müvəffəqiyyəti əsasən mövcud təbii ehtiyatlardan, xüsusən iqlim və torpaqdan asılıdır. Bu bölgədəki torpaq heterojendir, qumludan ağır gilli torpaqlara qədər dəyişir ki, bu da bitkilərin inkişafı üçün qida maddələrinin mövcudluğuna birbaşa təsir göstərir. Torpağın münbitliyini və strukturunu qorumaq, eləcə də külək eroziyası və quraqlıq kimi ətraf mühitin stres faktorlarının təsirləri ilə mübarizə aparmaq üçün uyğun örtük bitkilərinin seçilməsi çox vacibdir.
Rusiya Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin apardığı son araşdırmalara görə, quru çöl zonası özünəməxsus torpaq şəraiti və ekoloji stres faktorları səbəbindən tərəvəz bitkilərinin becərilməsi üçün bir sıra çətinliklər yaradır. Bu bölgədə torpağın qranulometrik tərkibi əsasən qumlu və ya gilli olur ki, bu da suyun və qida maddələrinin saxlanmasında problemlər yaradır. Bundan əlavə, torpaqda üzvi maddələrin az olması quraqlığın təsirini gücləndirir və məhsuldarlığın azalmasına səbəb olur. Bununla belə, paxlalılar kimi örtük bitkiləri daxil etməklə fermerlər torpağı üzvi maddələrlə zənginləşdirə və atmosfer azotunu fiksasiya edə bilər, bu da sonrakı tərəvəz bitkiləri üçün qida maddələrinin yaxşılaşdırılmasına səbəb olur.
Bundan əlavə, torpağın qida səviyyəsinin yoxlanılması məhsulun uğurlu becərilməsi üçün mühüm addımdır. Milli Torpaq Ehtiyatları İnstitutunun məlumatına görə, müntəzəm torpaq sınaqları fermerlərə gübrələmə proqramlarını məhsullarının xüsusi qida ehtiyaclarına uyğunlaşdırmağa, gübrələrin həddindən artıq istifadəsinin qarşısını almağa və ətraf mühitə mənfi təsirləri minimuma endirməyə imkan verir. Buna görə də, aqronomlar və kənd təsərrüfatı mühəndisləri fermerləri müntəzəm olaraq torpaq sınağı keçirməyə təşviq etməli və müvafiq gübrələmə və qida maddələrinin idarə olunması təcrübələri üçün tövsiyələr verməlidirlər.
Rusiyanın Volqoqrad vilayətindəki Bıkovskaya təcrübə stansiyasında aparılan tədqiqatın məqsədi qarpız yetişdirilərkən müxtəlif örtüklü bitkilərin torpağın qida maddələrinə uzunmüddətli təsirini araşdırmaq olub. Tədqiqat müəyyən edib ki, örtük bitkilərindən istifadə torpaqda qida maddələrinin tərkibini artıraraq, daha yaxşı və daha sabit məhsul məhsuldarlığına gətirib çıxarır. Bununla belə, torpağın münbitliyi məhsul yetişdirilməsinin uğurunu şərtləndirən bir çox amillərdən yalnız biridir, xüsusən də unikal iqlim şəraiti olan ərazilərdə.
Bıkovskaya eksperimental stansiyası kontinental iqlimi ilə seçilən, yayı isti və quraq keçən, tez-tez toz fırtınaları və güclü küləklər keçirən ərazidə yerləşir. 2022-ci ildə vegetasiya dövründə orta gündəlik temperatur çoxillik orta göstəricidən 5.1°C yuxarı olan avqust ayı istisna olmaqla, çoxillik orta göstəricidən 0.9-2°C aşağı olmuşdur. Yağışlar qeyri-bərabər paylanmışdır, ən çox yağıntı (50.5 mm) iyun ayında baş vermişdir. Vegetasiya dövründə yağıntının ümumi miqdarı 136.5 mm təşkil edib ki, bu da çoxillik orta göstəricidən 26.5 mm azdır. Təcrübə stansiyasının torpağı yüngül şabalıdı və qumlu, qrunt suları 8-10 m dərinlikdə yerləşirdi.
Torpağın heterojen olduğu, 0-30 sm hündürlüyündə boz, boş və qumludan tutmuş açıq boz, qeyri-bərabər rəngli, 30-45 sm-də isə daha çox gilli olan bir neçə təbəqədən ibarət olduğu müəyyən edilmişdir. 45-90 sm-lik təbəqə yüngül, struktursuz və gilli, 90-160 sm-lik təbəqə isə qumlu, yüngül və boş idi. 0.25 mm-dən 10 mm-ə qədər olan kənd təsərrüfatı baxımından ən qiymətli aqreqatlar təbəqədən asılı olaraq torpağın 40-45%-ni təşkil edirdi. 0.25 mm-lik incə qum torpağın əhəmiyyətli bir hissəsini, 20%-ə qədərini təşkil edir ki, bu da yüksək su keçiriciliyini göstərir.
Ümumilikdə, tədqiqat göstərir ki, örtülü bitkilər torpağın münbitliyini yaxşılaşdırmaq üçün təsirli bir üsul ola bilər və daha yaxşı məhsuldarlığa səbəb ola bilər. Bununla belə, fermerlər və kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri məhsul yetişdirərkən, xüsusən də unikal iqlim şəraiti olan ərazilərdə bir çox amilləri nəzərə almalıdırlar. Torpağın idarə olunması, əkin dövriyyəsi və suvarma da daxil olmaqla məhsulun becərilməsinə kompleks yanaşma ilə fermerlər məhsuldarlığını optimallaşdıra və uzunmüddətli davamlılığı təmin edə bilərlər.
Tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, şitil mərhələsində bütün müalicələrdə azot miqdarı daha yüksək olmuşdur ki, bu da torpağın mikrob aktivliyinin artması ilə əlaqələndirilə bilər. Oxşar tendensiyalar fosfor və kaliumda da müşahidə olunub, ən yüksək tərkib payızlıq çovdar örtüyü məhsulunda müşahidə olunub. Bununla belə, bütün müalicələrdə, o cümlədən ikinci və üçüncü il müalicələrində meyvələrin yetişmə mərhələsində qida maddələrinin miqdarı azalmışdır.
Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, uyğun örtük məhsulunun seçilməsi torpağın qida maddələrinin tərkibinə və son nəticədə məhsuldarlığa əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Fermerlər və aqronomlar qarpız bitkiləri üçün torpağın münbitliyini yaxşılaşdırmaq üçün örtük məhsulu seçərkən bu tapıntıları nəzərə almalıdırlar. Bundan əlavə, müntəzəm torpaq sınaqları fermerlərə torpağın qida səviyyəsini izləməyə və idarəetmə təcrübələrini müvafiq qaydada tənzimləməyə kömək edə bilər.
Tədqiqat zonasının quru şəraitinə baxmayaraq, qarpız əkinlərində alaq otlarının qarşısının alınmasında örtülü bitkilərin effektiv olduğu müəyyən edilmişdir. Xüsusilə, qış çovdarı alaq otlarının zərərini azaltmaqda ən təsirli örtük məhsulu idi. Bundan əlavə, xardalın örtük məhsulu kimi istifadəsi alaq otlarının qarşısının alınmasına uzun müddət təsir etdi. Bu tapıntılar onu göstərir ki, örtük bitkilərindən istifadə alaq otlarının zərərini azaltmaq üçün iqtisadi cəhətdən sərfəli üsul ola bilər.